Ekonomik kriz devam ediyor. Gıda ürünleri başta olmak üzere birçok ürünün fiyatı her gün artıyor. Haliyle yurttaş da bir sorumlu arıyor. Sorumluluğu üzerinden atmak isteyen AKP iktidarı ise, yakın geçmişte “üç harfli marketler” dediği bazı zincir marketlerle görünürde bir kavga içerisinde. Bu marketler daha önce hedef gösterildiklerinde bazıları geçici süreliğine fiyat düşürmüştü, bazıları ise meyve-sebze reyonlarında maliyetlerini yazıp, zararına sattığını ilan etmişti.
Bu “kavga” yakın zamanda AKP Genel Başkanı’nın fiyat kontrollerini sıkılaştıracağız diyerek tekrardan ekonomideki kötü gidişatın sorumlusu olarak göstermeye çalışmasıyla alevlendi. Zincir marketlerin birinden bu sefer cevap da geldi. BİM İcra Kurulu üyesi Galip Aykaç, AKP Genel Başkanı’nı spekülasyon yapmakla suçladı.1https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/bim-icra-kurulu-uyesi-aykactan-erdogana-bu-konusmalar-spekulatif-2007764 İktidar cephesinden ise yanıtı şimdilik MHP verdi. Aykaç, önce “FETÖ’cü” olmakla suçlandı. Daha sonra da MHP’ye yakınlığıyla bilinen bir isim tarafından ölümle tehdit edildi.2https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/mhp-ile-zincir-market-geriliminde-yeni-perde-kursat-yilmazdan-bim-yoneticisi-galip-aykaca-tehdit-tuttugunuz-kose-2008839
Aykaç’ın söylemleri sadece AKP-MHP blokundan değil, başka bir zincir marketten de tepki gördü. Aynı zamanda Gıda Perakendecileri Derneği Başkanı olarak da görev yapan Galip Aykaç’ın söylemleri üzerine ŞOK Marketler Grubu, Aykaç’ı istifaya çağırdı ve süresiz olarak toplantılara katılmayacaklarını belirtti.3https://www.birgun.net/haber/sok-galip-aykac-i-istifaya-cagirdi-toplantilara-suresiz-olarak-katilmayacagiz-412333 Yaşanan bu gelişmelerin ardından Aykaç, Gıda Perakendecileri Derneği’ndeki görevinden istifa etti.
Kimi görüşlere göre “baz etkisi” nedeniyle düşecek enflasyondan sonra, gıda fiyatlarındaki artış devam edeceği için ve yurttaşlar, bu artışlara dair bir sorumlu arayacağı için, AKP şimdiden sorumluluğu üstünden atıyor.4https://www.birgun.net/haber/zincir-marketlere-operasyon-hazirligi-411992 Enflasyonun düşmesi, yurttaşlarda fiyatların düşeceği beklentisi oluşturuyor ama durum tam olarak böyle değil. Enflasyon düşüşü, fiyatların artış oranında bir düşüşü ifade ediyor. Bu da fiyatların artmaya devam edeceği, fakat daha düşük oranlarda artışlar yaşanacağı anlamına geliyor. AKP’nin enflasyonu düşürmeye yönelik söylemlerinin, yurttaşta daha kuvvetli bir şekilde etki bulması ise enflasyonun düştüğü tabloda fiyat artışlarını üzerine yıkabileceği bir sorumlu bulmasına bağlı.
Bu görüş, iktidarın niyetini yeterli bir biçimde açıklasa da, meselenin bütününü kavramak için tartışmayı derinleştirmenin gerekli olduğunu düşünüyoruz.
Zincir marketlerin fırsat bulduklarında kârlarını artırmak için her yolu deneyeceklerini biliyoruz. Dolayısıyla sırf AKP’ye karşı olduğumuz için bu yaşanan “savaş”ta zincir marketlerin yanında saf tutacak değiliz. 2021 yılında bu 5 marketin kendi aralarında bir WhatsApp grubu kurup, fiyatları bu şekilde belirledikleri ortaya çıkmıştı.5https://www.sozcu.com.tr/2022/ekonomi/zincir-marketler-arasindaki-yazismalari-aciklandi-fiyatlari-boyle-belirlemisler-6897208/
Yurttaşlar olarak bizlerin zincir marketlerle kurduğu tek ilişki ise tüketici olmak üzerinden şekillenmiyor. Tam burada sömürü kavramını konuşmamız yerinde olacaktır. Bize bir şeyler satan bu marketlerde biz aynı zamanda işçi olarak da çalışıyoruz. Yalnızca tüketici değil, aynı zamanda üreticiyiz de. Marketlerde hepimiz çalışmıyoruz belki ama sonuçta kapitalist Türkiye’de emek piyasası bir bütün. Bir sektördeki çalışma koşulları ve sömürü düzeyi, başka sektörlerdeki sömürü oranlarını da ama az ama çok etkiliyor. Yani market çalışanlarının daha çok sömürülmesi, Türkiye işçi sınıfının tamamına daha yoğun sömürü ve daha fazla yoksulluk olarak geri dönüyor.
Yani aslında tüketirken değil, üretirken yoksullaşıyoruz. Dolaylı olarak hepimizin emekçisi olduğu bu marketlerin çalışma koşulları oldukça ağır. Binlerce metre karelik marketlerin tüm işini çoğu zaman 1 veya 2 kişi sırtlanıyor. Bu sektördeki emekçiler için günlük 10 saati aşan mesailer olağan. Çok ufak bir haber taraması yapıldığında adı geçen marketlerin sabıkaları ortaya çıkıyor. A101’in başta mağaza başına az sayıda işçi çalıştırması ve işçilerin kötü çalışma koşulları, uzun mesaileri olmak üzere birçok konudaki sabıkalı davranışları biliniyor. Benzer durumlar Şok Market çalışanları için de geçerli. Mağazada çalışan emekçiler, aynı zamanda paket servise de gönderiliyor. Ek personel almayı reddeden zincir market sermayedarları, çalışanları üzerindeki sömürüyü derinleştiriyor.
Yoksullaşmayı önlemek için sömürücülere karşı mücadeleyi büyütmek gerekiyor. Ancak çalışanların üzerindeki sömürünün azalmasıyla toplumsal anlamda bir alım gücü iyileşmesinden söz edilebileceğini akıldan çıkarmamak lazım.
AKP’nin açtığı Tarım Kredi Kooperatifleri marketlerinin yalnızca belli başlı ürünleri piyasa fiyatının altında satabiliyor olması ise bu durumu daha net ortaya koyuyor. Kâr amaçlı olmayan işletmeler olmasına karşın, fiyatların zincir marketlerdeki ürünlerden ciddi bir biçimde ayrışamıyor olması yoksulluğun kaynağının sömürü olduğunu ve sömürü düzeninin bekçisi AKP’nin samimiyetsizliğini gözler önüne seriyor.
Emekçilerin yoksullaşmasından dolayı ucuzluk marketlerinin gelir kaybını daha lüks ürünlere yönelerek kapatmaya çalıştığını tartışmıştık.6https://dsosyal.com/kisa-yazi/a101in-teknesi-halkimiz-zenginlesiyor-mu/ Alım gücümüzün kaybı ya da ekonomik açıdan yoksullaşmamız, yalnızca marketlerin fiyat politikalarına endeksli değil. Hatta yoksullaşma ve gelir adaletsizliğindeki artış, fiyat politikasını ve satılacak ürünlerin hangi ekonomik gruba hitap edeceğini belirliyor. Yani zincir marketler de dahil olmak üzere, sermaye sınıfının ve onların temsilcisi olan AKP-MHP koalisyonunun en büyük suçları üretim ilişkilerinde ve bu ilişkilerin temelinde yer alan sömürüde.
Emekçilerin, yani üretirken yoksullaşanların hayat koşullarının iyileşmesinin ve alım gücünün artmasının yolu ise sömürücü sınıfa ve onun temsilcisi olan iktidara karşı mücadelenin yükseltilmesinden geçiyor.
Notlar:
[4] https://www.birgun.net/haber/zincir-marketlere-operasyon-hazirligi-411992
[6] https://dsosyal.com/kisa-yazi/a101in-teknesi-halkimiz-zenginlesiyor-mu/
