Bu liste Gökberk Alagöz, Mithat Çelik, Sinan Akmeşe ve Yigilante Kocagöz tarafından hazırlanmıştır.
Türkiye’de ilk Koronavirüs vakasının ilan edildiği 11 Mart’tan beri hepimiz tedirginiz. Hem kendi sağlığımızı korumak hem de virüsün yayılmasına alet olmamak için zorunlu olmadıkça evlerimizden çıkmıyoruz.
Evde nitelikli zaman geçirmenin en güzel yolu okumak. Tabii hurafeleri, safsataları değil, büyük insanlığın bilimsel ve kültürel birikimini yansıtan gelişkin eserleri okumak.
Homo Sapiens’e, yani insanlara da bulaşabilen ve şimdilik ölümcül olan Yeni Koronavirüs’ün bilimsel arka planının daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmak için yaşam bilimlerine giriş niteliğinde 10 kitaplık bir listeyle karşınızdayız.
İyi okumalar.
1) Genlerimizden İbaret Değiliz (Leon J. Kamin, Richard C. Lewontin, Steven Rose)
Toplumsal eşitsizliklerin açıklamasını biyolojik olgularla yapmaya çalışanlara biyolojiden yola çıkarak yanıt veren bu kitap, aynı zamanda bu yaklaşımın biyoloji ve onunla ilişkili disiplinlerin gelişmesinin önüne nasıl bir set çektiğini de anlatıyor. Hedefine ulaşabilmek adına bilimsel bilgi üretiminin doğası ve ideoloji alanlarına da uzanarak, genel anlamıyla bilimsel bilgi ve onun üretim faaliyetine sağlıklı ve bütüncül bir yaklaşım geliştirmek açısından okuyucularına ciddi bir olanak sunuyor. Bilimin toplumsal işlevi ile ilgilenenler açısından kaçırılmaması gereken bir çalışma.
2) Evrim Neden Gerçektir? (Jerry A. Coyne)
Evrim kuramı doğa bilimleri açısından neredeyse tartışmasız kabul gören ve onlarca disiplinin işlemesini sağlayan bir konumda olsa da doğa bilimleri alanının dışından sıklıkla saldırıya uğruyor. Bu kitap evrim kuramı ile ilişkisini bu saldırılar doğrultusunda başlayan tartışmalar üzerinden kuran insanları hedef alıyor. Sahte bilimin argümanlarını yanıtlama ve evrim kuramının bilimsel ağırlığını yaşam bilimleri alanının dışındakilere taşıma kaygısı güden bu kitap, evrim kuramına giriş yapmak açısından elverişli bir kaynak.
3) Harun Yahya Safsatası ve Evrim Gerçeği (Ed. Nalan Mahsereci)
Listemizdeki bir diğer eser ise Türkiye’den. Evrim Teorisi’ne saldırıların yoğunlaştığı ve iktidar desteğini arkasına aldığı bir dönemde bilimsel literatüre yabancı olan okurların, özellikle de gençlerin doğru bilgiyle buluşturulması amacıyla kaleme alınan bu kolektif çalışma, popüler bilim literatüründe özgün bir yere sahip. Jeolojiden kimyaya, antropolojiden evrimsel biyolojiye bir dizi disiplinden gelen uzmanların katkılarıyla bir dönem sadece Türkiye’de değil, dünya çapında evrime saldırının koç başı haline gelen Harun Yahya mahlasıyla tanınan Adnan Oktar’ın Yaratılış Atlası adlı kitabındaki evrim karşıtı hurafelerin tümüne tek tek yanıt verilen kitap, evrimin temel mekanizmalarının anlaşılması ve evrim karşıtlarının çarpıtmalarına karşı direnç kazanılması için oldukça yararlı.
İnşallahlı maşallahlı tuhaf performanslarıyla tanıdığımız Adnan Oktar’ın ABD merkezli ICR’nin (Yaratılış Araştırmaları Enstitüsü) Türkiye şubesinden başka bir şey olmadığını ve ICR’nin Türkiye’ye girişinin 80’lerde ANAP eliyle olduğunu da ortaya koyan eser, kendisi hapiste olsa da fikirleri iktidarda olan Oktar’ı yaratan koşullara dair de güçlü bir çerçeve ortaya koyuyor.
4) Türlerin Kökeni (Charles Darwin)
Darwin’in evrim kuramını bütünlüklü bir biçimde ortaya koyduğu çalışması. Evrimin kendisine ve mekanizmalarına dair anlayışımız, Darwin’in kuramı ilk ortaya koyduğu zamana göre gelişmiş ve genetik, moleküler biyoloji gibi alanlardan gelen verilerle zenginleşmiş de olsa; orijinal çalışmanın temel önermeleri geçerliliklerini hala koruyorlar. Türlerin Kökeni bilimsel bir metin olmakla beraber, yaşam bilimlerinin dışından gelen insanlar açısından anlaşılması zor bir kitap değil. Tek kaygısı evrim kuramına dair güncel ve işlevsel bir anlayış geliştirmek olanlar, sadece bu kitabı okuyarak hedeflerine ulaşamazlar. Evrim kuramının gelişimi ile daha derinden ilgi duyan ve bu alanla daha güçlü ilişki kurmak isteyenlerin ise bu tarihsel eserin çevresinden dolaşma olanakları bulunmuyor.
5) Darwin ve Sonrası (Stephen Jay Gould)
Bu kitap kendi çağının ve başlığının en çok okunan popüler bilim yazarlarından olan; paleantoloji, zooloji, jeoloji alanlarının yanı sıra bilim tarihi üzerine de çalışan Stephen Jay Gould’un Darwin ve evrim kuramı üzerine yazdığı denemelerden oluşuyor. Bir deneme derlemesi olduğu için okuyucular açısından daha düşük tempolu, belki başka kitaplarla eş zamanlı bir okumayı da olanaklı kılıyor. Denemeler ağırlıkla evrimin kendi içsel bir doğrultusu olmadığı veya bir büyük planı takip etmediğini savını gerekçelendirmeye ayrılmış olsa da bilimin toplumsal işlevine dair birkaç deneme de kitabın içerisinde yer alıyor. Evrim kuramı üzerine popüler tartışmaların ötesini görmek isteyenler bu kitaba göz atarak çok şey kazanabilirler.
6) Neredeyse Bir Balina (Steve Jones)
Bilimin kamu tarafından rahat anlaşılabilmesi için yaptığı çalışmalarla tanınan İngiliz genetikçi Steve Jones, “Neredeyse Bir Balina” kitabında bize Darwin’i ve Türlerin Kökeni’ni daha iyi takip edebilmemiz için yol arkadaşlığı yapıyor. Evrimi, adaptasyonu ve doğal seleksiyonu anladığımıza gerçekten emin miyiz? Jones’un kitabı, adını Darwin’in gölde yüzen bir ayının soyunun uzun bir zaman sonra şartlar gerektirirse balinaya benzer bir canlıya evrimleşebileceğini söylemesinden geliyor. Zamanında anlaşılmayan, hatta alay konusu olan bu benzetme, Jones’un modern yorumu sayesinde bir nebze daha berraklaşıyor.
“Neredeyse Bir Balina” kitabını geçtiğimiz yüzyılın Darwin’e gösterdiği son kapsamlı saygı duruşu saymak gerek. Jones’un geleneksel genetikçi bakışı ile evrimi bir kez daha değerlendiriyor ve bu kitabın ardından sahneyi yeni nesil bilimlere, moleküler biyoloji ve biyoinformatik eşliğinde evrim yorumuna bırakıyoruz. Bu devir teslimden önceki son büyük esere göz atmanız, sonrasını da iyi kavrayabilmeniz için önemli.
7) İkili Sarmal (James D. Watson)
Genetik kodun taşıyıcı molekülü olan DNA’nın moleküler yapısına dair işlevsel ilk model (Rosalind Franklin’in kristalografi sonuçları kullanılarak) bu kitabın yazarının parçası olduğu bir ekip tarafından geliştirildi. Öngörülebileceği üzere bu gelişme modern genetik alanındaki bütün güncel gelişmelerin üzerinde durduğu bir başarı. Kitap, gerçek anlamıyla çığır açıcı olan bu araştırmanın parçası olan bir bilim insanının kendi DNA modellerini geliştirmelerinin öyküsünü anlatıyor. Bilim tarihi açısından önemli bir otobiyografik eser olmanın ötesinde İkili Sarmal genetik alanında temel bilgilerini genişletmek isteyenler için de ilgi çekici bir kitap.
8) Üçlü Sarmal (Richard Lewontin)
Bilim camiasında genetik belirlenimci savların karşısında, çevresel faktörlerin genetik ile etkileşim içerisinde bulunduğu modeller uzun bir süredir tartışılıyor. Bu tartışmanın evrim kuramına dair bilimsel değerinin ötesinde, toplumsal ve siyasal bir değeri de var. Bireysel rekabetçi argümanların üzerine kurulduğu biyo-deterministik algının kırılması, canlıların karakteristiklerinin (fenotiplerinin) oluşmasında genetik arka planları ve çevresel faktörlerin etkileşimine dair sağlıklı bir anlayıştan geçiyor. DNA’nın ikili sarmal yapısına bir gönderme ile Üçlü Sarmal olarak isimlendirilen bu kitap, organizma-gen-çevre arasındaki dinamik ilişkiyi açıklamayı hedefliyor.
9) Göl İnsanları (Richard Leakey, Roger Lewin)
Kenya Ulusal Müzesi’nin eski yöneticisi paleoantropolog Richard Leakey ve 1975’te Leakey’le çalışmaya başlayan ünlü İngiliz bilim yazarı Roger Lewin’in kitabı, insan evrimini biyolojik ve kültürel boyutlarıyla inceliyor. Çocukluğundan itibaren Doğu Afrika’daki fosil araştırmalarına katılan Leakey, günümüzden 2,5 milyon yıl önce Turkana Gölü civarında yaşayan atalarımızın evrimsel tarihini fosil bulgularından hareketle anlatıyor. Kitap görece eski olsa da güncelliğini her zaman koruyan insanın biyolojik ve kültürel evrimi konularına giriş okuması niteliği taşıyor. Kitaba internetten satış yapan sahaf sitelerinden ulaşmak mümkün.
10) Tüfek, Mikrop ve Çelik (Jared Diamond)
Farklı coğrafi bölgelerdeki insan topluluklarının birbirlerinden farklı hızlarda gelişmelerinin olası nedenlerini değerlendiren bu çalışma, genetik belirlenimci tezlerin karşısında tutarlı ve açıklayıcı bir alternatif sunuyor. “Neden Avrupalılar Amerika’yı keşfetti de Amerikalılar Avrupa’yı keşfedemedi?” sorusundan yola çıkan yazar, insan topluluklarının gelişimlerinin fiziki koşullarıyla, yaratıcılıklarının ise ihtiyaçlarıyla olan derin ilişkilerini ortaya koyuyor. İnsan topluluklarının gelişimlerini ele alırken genetik üstünlük safsatasının karşısında tutarlı bir değerlendirme arayışı içerisinde olanlar bu kitaptan çok şey öğrenebilirler.
