Halk sağlığının siyasetin konusu olduğunun ayırdında olan, siyasal düzlemde toplumcu bir ekonomik düzen ile birlikte anılacak ve salgınlarla mücadelede uzun vadeli planlamalar geliştirme becerisine sahip bir sağlık politikası yaklaşımına ihtiyacımız var.
Mayıs ayıyla birlikte dünyanın farklı ülkelerinde salgın karşısında alınan önlemler gevşetilmeye başlandı. Avrupa ülkelerinde kapatılan sınırlar bile kademeli olarak açılırken, Türkiye’nin de benzer bir eğilimde olduğu görülüyor.
Bu eğilim herhangi bir biçimde salgının sona erdiği veya salgının ifade ettiği tehlikenin azaldığı biçiminde okunmamalı. Geçtiğimiz aylarda uygulanan sosyal mesafe önlemleri salgının yayılımını kısıtlamış ve belli coğrafyalarda yayılım kanallarını takip edilebilir ve izole edilebilir hale getirmiş olsa dahi, virüsün geniş insan toplulukları içinde yayılımı tamamıyla engellenebilmiş değil. Aksine bilim camiasında kısıtlamaların erken kaldırılmasının Korona krizinin yönetimi konusunda nispeten başarılı olan ülkelerde dahi ciddi problemlere yol açabileceği değerlendirmeleri mevcut.1Kai Kupferschmidt, Gretchen Vogel, “Ülkeyi Yeniden Açmak Almanya’nın Övülen Korona Salgını Yönetimini Tehlikeye Sokabilir”, ScienceMag, 27 Nisan 2020, https://www.sciencemag.org/news/2020/04/reopening-puts-germany-s-much-praised-coronavirus-response-risk
Salgın sona ermemiş olsa dahi, şu güne kadar yaşananlar salgının yarattığı durumun dünyanın politik geleceği üzerinde önemli etkilerde bulunacağını tespit etmek mümkün. Korona salgını ekonomik etkilerinden ideolojiler alanında yaratacağı değişikliklere kadar bir dizi farklı düzlemde değerlendirmelerin konusu oluyor. Okurlarımızın bildiği üzere Devrim ve Dsosyal de bu tartışmalara azımsanamayacak bir yer veriyor.
Ülkemizde, özellikle sağlık politikaları alanındaki tartışmaların ana eksenini güncel krizler ve bu krizlere verilecek gündelik cevaplar belirliyor. Sayısız insanın hayatını ve geçimini tehlikeye atan bir küresel kriz karşısında gündelik önlemler önemsiz değilse de Türkiye’nin gelecekteki krizlere daha güçlü ve hazırlıklı girebilmesi adına pandeminin açığa çıkardığı sorunların ve alternatif bir sağlık politikasının da tartışılması gerekiyor.
Sağlık politikalarında solun programı tek bir yazıyla şekillenmeyecekse de buna yönelik bir iddiayla işe başlamak değerli. Türkiye’nin geleceğinde belirleyici olma iddiası olanlar için zorunlu da…
Daha kapsamlı tartışmaların önünün açılması umuduyla, Korona günlerinde dünyada yaşananların bir bilançosunu çıkarmayı deneyeceğiz.
Son Gece Ödev Yetiştirir Gibi Salgın Yönetilebilir Mi?
Salgınla mücadele başlığında, sınırlı sayıda ülke dışında dünyaya bir kaos ve hazırlıksızlık halinin egemen olduğunu söylemek abartı olmaz. Hastane ve acil servis kapasitelerinin salgının yükünü taşımakta zorlanması, sağlık çalışanlarının güvenlik ekipmanlarına erişim olmadan çalışmak durumunda bırakılmaları vb., zaman ve düzey farkları ile neredeyse bütün ülkelerde karşılaşılan durumlar oldu. Böylesi bir hazırlıksızlığın sonucu ise hepimizin İtalya örneğinde gördüğü gibi ihtiyaç duyduğu tedaviye ulaşamadığı için ölen insanlar2Jason Horowitz, “İtalya’nın Sağlık Sistemi Korona Altında Çatırdıyor- Dünyaya Bir Uyarı”, New York Times, 17 Mart 2020, https://www.nytimes.com/2020/03/12/world/europe/12italy-coronavirus-health-care.html ve eksikliklerden ötürü, görevi başında hastalanan ve hayatını kaybeden sağlık çalışanları oldu.
İktidarların politik tercihlerinin salgının seyriyle olan ilişkisini sonraki başlıklarda ele alacağız. Fakat tek tek iktidarların tercihlerinin ötesinde olarak yapılan uygulamaların genel olarak dağınık ve eksik kalması, dünya çapında bir pandemi acil durum planı konusunda eksiklik olduğunu gösteriyor. Ülkemize bakacak olursak ilk sokağa çıkma yasağının ilan edilmesi ile yaşanan karmaşa ve yurttaşlara maske dağıtımı ile ilgili çözülemeyen aksaklıklar, bu durumu somutlayan iki kuvvetli örnek.
Bu tablonun nispeten dışında kalan ülkelerin avantajlarının ne olduğunu değerlendirilmesi, pandemiler karşısında güçlü ve hazırlıklıbir sağlık politikası geliştirebilmek için önemli. Çin’in 2003 yılındaki SARS epidemisinden aldığı dersler, Koronavirüs salgını olarak bildiğimiz güncel hastalığın tespiti çalışmalarını da, ülkenin hızlı ve kapsamlı bir karantina uygulamasını hayata geçirmesini de olanaklı kıldı.3Yang Y, Peng F, Wang R, vd. The deadly coronaviruses: The 2003 SARS pandemic and the 2020 novel coronavirus epidemic in China [published correction appears in J Autoimmun. 2020 Mayıs 15;:102487]. J Autoimmun. 2020;109:102434. doi:10.1016/j.jaut.2020.102434 Çin, yakın dönemde benzer bir epidemi (yerel ölçekli salgın) geçirmiş olmanın doğal avantajından yararlanarak güncel salgını hızlı atlatan ülkelerden biri oldu.
Salgın yönetimi konusundaki başarısıyla dünyanın bütününde örnek olarak gösterilen bir diğer ülke ise Almanya. Almanya’da Robert Koch Enstitüsü (AKP’nin kapattığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü’nün muadili) tarafından 2013’teAlman parlamentosuna sunulan, o günden bakıldığında yaşanması en olası salgın hastalıkları değerlendiren ve böylesi bir durumda ülkeye enerji ve su sağlanmasından, yetkililer ile ülke nüfusu arasındaki iletişim kanallarına kadar detaylı planlamalar yapan bir salgın planının olduğunu söylemek yeterli olacaktır.4Halk Sağlığı Konusunda Risk Analizi Raporu 2012 (Bericht zur Risikoanalyze im Bevölkerungschutz 2012), Deutscher Bundestag, 17. Seçim dönemi, Baskı numarası (Drucksache): 17/12051, 03.01.2013, https://dipbt.bundestag.de/dip21/btd/17/120/1712051.pdf
Verilen örnekler açıkça işaret ediyor ki salgınlarla etkili mücadele salgın öncesinde başlıyor. Salgın riskinin ciddiye alındığı ve halk sağlığını korumak için hazırlıkların yapıldığı durumlarda salgının yarattığı yıkım minimuma indirilebiliyor. Özetle, salgına karşı mücadele, salgından önce başlayan ve kaynakların kamu yararına yönetilmesini gerektiren bir iş.
Piyasayla Kamunun Çıkarları Çatışıyor
Piyasaya terk edilen sağlık sistemlerinin salgınla mücadeledeki yetersizliği, New York valisinin açıklamalarından takip edilebilir. Koronavirüs salgınının en ağır yaşandığı ülke olan ABD’nin en fazla etkilenen eyaletlerinden New York,uzun süredir ekipman temininde sorun yaşıyor.
Salgının New York’a ulaştığı ilk günlerde yeterli ekipman erişimi olmayansağlık çalışanlarının çöp torbalarından yaptıkları koruyucu giysilerle çalıştıkları görüntüler sosyal medyada yaygın olarak paylaşılmıştı.5Ebony Bowden, Carl Campanile, Bruce Golding, “Hemşirelerin Koruma Giysisi Olarak Çöp Torbası Giydiği NYC Hastanesinin Bir Çalışanı Koronadan Hayatını Kaybetti”, New York Post, 25 Mart 2020, https://nypost.com/2020/03/25/worker-at-nyc-hospital-where-nurses-wear-trash-bags-as-protection-dies-from-coronavirus/ Eyaletteki ekipman eksiğini çözmekte zorlanan vali Andrew Cuomo’nun açıklamaları ise sahadaki durumun korkutucu arka planını açık bir biçimde gözler önüne seriyor: “50 farklı eyalet aynı ekipman için teklifte bulunuyor. Hepimiz birbirimizden yüksek teklifler vermek için yarışıyoruz. Artık gerçekten bir firma sizi arayıp “Kaliforniya az önce sizden daha yüksek teklif verdi” diyebiliyor. Yaşadığımız şey 50 farklı eyaletle eBay’de aynı ekipman için açık arttırmaya girmeye benziyor.”6New York Valisi Andrew Cuomo Ventilatörler İçin Verilen eBay Tipi Açık Arttırma Savaşlarına İsyan Etti, David Smith, Guardian, 31 Mart 2020, https://www.theguardian.com/us-news/2020/mar/31/new-york-andrew-cuomo-coronavirus-ventilators
Bir önceki başlıkta özetlemeye çalıştığımız plansızlık ve hazırlıksızlık durumunun İngiltere özelinde ekonomik sebeplerini değerlendiren bir rapor, Cuomo’nun sözleri ile işaret etmeye çalıştığımız duruma bilimsel bir derinlik kazandırıyor. Greenwich Üniversitesi ve Sahibi Biziz (We Own It) inisiyatifinin çalışmaları ile hazırlanan “Hazırlıksız ve Özelleştirilmiş” adlı rapor, 2018’de kurulan ve Birleşik Krallık’ın sağlık hizmetlerinde stok ve alımlarla ilgilenen NHS Supply Chain adlı özel katılımlı şirketin Korona salgınına verilen cevabı nasıl etkisizleştirdiğini açıklıyor.7Privatised and Unprepared: The NHS Supply Chain, University of Greenwich ve We Own It, Prof David Hall, Dr. John Lister, Cat Hobbs, Pascale Robinson, Chris Jarvis, https://weownit.org.uk/sites/default/files/attachments/Privatised%20and%20Unprepared%20-%20The%20NHS%20Supply%20Chain%20Final.pdf
NHS Supply Chain salgınla yükselen tıbbi koruyucu maske ihtiyacı ile birlikte stokları arttırmamayı tercih etmiş. Bunun nedeni ise karlılık üzerinden yapılan bir “aşırı” stoklama ve alım değerlendirmesi. Eksiklerle girilen salgın döneminde ihtiyaçlarını karşılamak için NHS Supply Chain’i baypas etmeye çalışan Sağlık Bakanlığı da hükümet tarafından “planlamanın NHS Supply Chain Koordinasyon Ltd. şirketine bırakılması” talebiyle durduruluyor. Bu süre zarfında söz konusu koruyucu ekipmanları üreten şirketlerin ürünlerinin fiyatlarını %7258“Geceleri Nasıl Uyuyabiliyorsunuz?”: PPE Üreticisi Şirket %725 Zam Sebebiyle NHS Yöneticisi Tarafından “Utanmaz Vurgunculuk” İle Suçlandı, ITV, Son güncellenme: 30 Nisan 2020, https://www.itv.com/news/2020-04-24/how-do-you-sleep-at-night-ppe-company-accused-of-blatant-profiteering-by-nhs-boss-for-725-price-hike/ pahalıya sattıkları da göz önünde bulundurulursa, geçtiğimiz aylarda yaşanan can kayıplarının nedeninin sağlık hizmetlerinin piyasaya terk edilmesi açıklık kazanıyor.
Buradaki aksaklığın kapitalist sistemin yasalarından kaynaklandığını bir kere daha vurgulamak bizce önemli. Merkezinde sermayeyi büyütmek olan kapitalizm, özellikle yaşamakta olduğumuza benzer kriz anlarında, halkın ihtiyaçlarının karşılanmasında yetersiz kalmaktan da öte, bunun karşısındaki temel engel haline geliyor.
Salgınla Mücadele Teknik Bir Mesele Mi?
Son aylarda salgınla mücadele etmek adına en sık yapılan öneri, insanların kendilerini gönüllü bir karantinaya almaları. Çin dışında neredeyse bütün ülkelerin krizi yönetmek için başvurdukları ilk yöntem, vatandaşlarından zorunlu olmadığı sürece evlerini terk etmemeleri çağrısı oldu. Salgının yayılımını yavaşlatmakta etkisi tartışılmaz olmakla birlikte, maaşları olmadan ayın sonunu denkleştiremeyecek insanların nasıl sokağa çıkmayacakları, işyerlerinde birbirleriyle dip dibe çalışan insanların sosyal mesafe kurallarına nasıl uyacakları sorularının cevaplanmamış olması hepimizin tanıklık ettiği kıyametvari bir tabloya yol açtı.
Ülkelerin azımsanamayacak bir kısmının karantina ilan etmek konusunda isteksiz davrandığı karantinaların yürürlüğe koyulduğu durumlarda ise “topluluk içi yayılma” diye tanımlanan salgının dışsal bir faktör olmaktan çıktığı evreden sonra yürürlüğe konulduğu bir gerçek. Karantinanın getirdiği ekonomik zarardan kaçınmak isteyen iktidarlar “sürü bağışıklığı” oluşturmak adına hastalığın kontrolsüz yayılmasına izin vermekten9Owen Matthews,” İngiltere Tek Başına Takip Ettiği Sürü Bağışıklığı Politikasından Vazgeçiyor”, Foreign Policy, 17 Mart 2020, https://foreignpolicy.com/2020/03/17/britain-uk-coronavirus-response-johnson-drops-go-it-alone/, hastalığın aslında kendilerini devirmek için yapılan bir medya numarası olduğuna10Tom Phillips, “Brezilya’lı Jair Bolsanaro Koronavirüs’ün bir Medya Oyunu Olduğunu Söylüyor”, The Guardian, 23 Mart 2020, https://www.theguardian.com/world/2020/mar/23/brazils-jair-bolsonaro-says-coronavirus-crisis-is-a-media-trick uzanan açıklamalarda bulundular.
Karantina uygulamaları gibi toplumsal ve ekonomik hayatı doğrudan etkileyen, hatta belirleyen uygulamaları siyasetin konusu olarak görmemek mümkün değil. Tersinden iktidarların bu başlığı doğrudan politik saiklerle ele aldıklarını görüyoruz. Bu bağlamda etkili bir salgın önleme programının piyasanın ihtiyaçlarına karşı kamu yararını dayatan siyasi mücadelelerden ayrılamayacağının, aksine böylesi bir programı hayata geçirmenin yegane yolunun siyaset olduğunun ayırdında olmak önemli.
Bir Sağlık Politikası Programına Doğru
Özetle, halk sağlığının siyasetin konusu olduğunun ayırdında olan, siyasal düzlemde toplumcu bir ekonomik düzen ile birlikte anılacak ve salgınlarla mücadelede uzun vadeli planlamalar geliştirme becerisine sahip bir sağlık politikası yaklaşımına ihtiyacımız var.
Pandemiyle mücadelede görece başarılı olmuş ülkelerde yukarıda tanımlanan sağlık politikası yaklaşımını andıran kurumların varlığı açıklayıcı. Söz konusu kurumlar ile onların temsilcilerinin yükselen sağ tarafından doğrudan hedef alınıyor olmaları, sağın halk düşmanlığının olduğu kadar bu kurumların her koşulda sosyalizm açısından olanaklar barındıran bir durum yarattıklarının da göstergesi.
Türkiye’nin bir zamanlar aşı üretebildiği gerçeğinin hatırlatılması da haliyle “eski Türkiye nostaljisi” diye küçümsenecek değil, solun ülkemize ve dünyamıza sunduğu ufkun bir boyutunu ortaya koyan başlangıç noktalarından biri sayılmalı.
Notlar:
[1] Kai Kupferschmidt, Gretchen Vogel, “Ülkeyi Yeniden Açmak Almanya’nın Övülen Korona Salgını Yönetimini Tehlikeye Sokabilir”, ScienceMag, 27 Nisan 2020, https://www.sciencemag.org/news/2020/04/reopening-puts-germany-s-much-praised-coronavirus-response-risk
[2] Jason Horowitz, “İtalya’nın Sağlık Sistemi Korona Altında Çatırdıyor- Dünyaya Bir Uyarı”, New York Times, 17 Mart 2020, https://www.nytimes.com/2020/03/12/world/europe/12italy-coronavirus-health-care.html
[3] Yang Y, Peng F, Wang R, vd. The deadly coronaviruses: The 2003 SARS pandemic and the 2020 novel coronavirus epidemic in China [published correction appears in J Autoimmun. 2020 Mayıs 15;:102487]. J Autoimmun. 2020;109:102434. doi:10.1016/j.jaut.2020.102434
[4] Halk Sağlığı Konusunda Risk Analizi Raporu 2012 (Bericht zur Risikoanalyze im Bevölkerungschutz 2012), Deutscher Bundestag, 17. Seçim dönemi, Baskı numarası (Drucksache): 17/12051, 03.01.2013, https://dipbt.bundestag.de/dip21/btd/17/120/1712051.pdf
[5] Ebony Bowden, Carl Campanile, Bruce Golding, “Hemşirelerin Koruma Giysisi Olarak Çöp Torbası Giydiği NYC Hastanesinin Bir Çalışanı Koronadan Hayatını Kaybetti”, New York Post, 25 Mart 2020, https://nypost.com/2020/03/25/worker-at-nyc-hospital-where-nurses-wear-trash-bags-as-protection-dies-from-coronavirus/
[6] New York Valisi Andrew Cuomo Ventilatörler İçin Verilen eBay Tipi Açık Arttırma Savaşlarına İsyan Etti, David Smith, Guardian, 31 Mart 2020, https://www.theguardian.com/us-news/2020/mar/31/new-york-andrew-cuomo-coronavirus-ventilators
[7] Privatised and Unprepared: The NHS Supply Chain, University of Greenwich ve We Own It, Prof David Hall, Dr. John Lister, Cat Hobbs, Pascale Robinson, Chris Jarvis, https://weownit.org.uk/sites/default/files/attachments/Privatised%20and%20Unprepared%20-%20The%20NHS%20Supply%20Chain%20Final.pdf
[8] “Geceleri Nasıl Uyuyabiliyorsunuz?”: PPE Üreticisi Şirket %725 Zam Sebebiyle NHS Yöneticisi Tarafından “Utanmaz Vurgunculuk” İle Suçlandı, ITV, Son güncellenme: 30 Nisan 2020, https://www.itv.com/news/2020-04-24/how-do-you-sleep-at-night-ppe-company-accused-of-blatant-profiteering-by-nhs-boss-for-725-price-hike/
[9] Owen Matthews,” İngiltere Tek Başına Takip Ettiği Sürü Bağışıklığı Politikasından Vazgeçiyor”, Foreign Policy, 17 Mart 2020, https://foreignpolicy.com/2020/03/17/britain-uk-coronavirus-response-johnson-drops-go-it-alone/
[10] Tom Phillips, “Brezilya’lı Jair Bolsanaro Koronavirüs’ün bir Medya Oyunu Olduğunu Söylüyor”, The Guardian, 23 Mart 2020, https://www.theguardian.com/world/2020/mar/23/brazils-jair-bolsonaro-says-coronavirus-crisis-is-a-media-trick
