Kısa bir süre önce Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkan COVID 19 ya da kamuoyunda bilinen ismi ile Koronavirüs Mart’ın 10’unda ülkemize ulaşmış, 11’inde ise Dünya Sağlık Örgütü tarafından “pandemik” ilan edilmiş durumda. Bu iki gelişme ile birlikte virüs salgını Türkiye kamuoyu için de gerçek bir gündem haline geliyor.
Salgın hastalıklar söz konusu olduğunda kamuoyunun bilinçlendirilmesi ve olası toplumsal kaygıların giderilerek bir panik atmosferinin engellenmesi önemli iki görev. Türkiye’de özellikle ana akım medyanın bu görevleri yerine getirmek açısından çok yetersiz kaldığı, hatta sahte bilimcilere ve herhangi bir bilimsel dayanağı olmayan hurafelere yer vererek kamu sağlığını tehlikeye attığını tespit edebiliriz. Böyle bir tabloda, insanların doğru bilgiye ulaşmasını kolaylaştırarak kamu sağlığının korunmasına katkı sunmak devrimcilerin ciddiye alması gereken bir sorumluluk. Bu kaygıyla okuyucularımıza COVID 19 salgınına dair bu bilgilendirme yazısını sunuyoruz.
Koronavirüs nedir?
Koronavirüsler (Coronaviridae) ismi aslen bir virüs ailesini temsil eder. Bu ailenin üyesi olan virüsler membranlı, pozitif tek iplikli RNA (+ ssRNA) genoma sahip olmaları ile karakterize edilirler.1 Phan MVT, Ngo Tri T, Hong Anh P, Baker S, Kellam P, Cotten M. Identification and
characterization of Coronaviridae genomes from Vietnamese bats and rats based on conserved protein domains. Virus Evol. 2018;4(2):vey035. Published 2018 Dec 15. doi:10.1093/ve/vey035 Şu anda yaşamakta olduğumuz pandemi SARS CoV-2 isimli β-Koronavirüsler (β-Coronaviridae) cinsine ait2 Walls AC, Park YJ, Tortorici MA, Wall A, McGuire AT, Veesler D. Structure, Function, and Antigenicity of the SARS-CoV-2 Spike Glycoprotein. Cell. 2020 Mar 6. pii: S0092-8674(20)30262-2. doi: 10.1016/j.cell.2020.02.058. PMID: 32155444 bir virüsün sebebiyet verdiği COVID 19 hastalığına dayanır. SARS (Severe Accute Respiratory Syndrome – Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu) ve MERS (Middle East Respiratory Syndrome – Ortadoğu Solunum Yolu Sendromu) Koronavirüs ailesine dahil olan ve yakın tarihte bölgesel salgın hastalıklara sebebiyet veren virüslerdir.
Pandemi ne anlama geliyor?
Pandemi Dünya Sağlık Örgütü (WHO-World Health Organization) tarafından “yeni bir hastalığın dünyanın bütününde yayılması” olarak tanımlanıyor.3 What is a Pandemic?, Emergencies preparedness, responsePandemic and Epidemic Diseases (PED)Pandemic (H1N1) 2009Pandemic (H1N1) 2009: frequently asked questions, https://www.who.int/csr/disease/swineflu/frequently_asked_questions/pandemic/en/ Hastalığın yeni olması, insanların bağışıklık sistemlerinin bu hastalık ile daha önce karşılaşmamış olmaları ve bu sebeple bu hastalığa karşı bağışıklık sahibi olmadıkları anlamına geliyor. COVID 19 salgınının bir pandemi olarak ilan edilmiş olması bu hastalığın
veya bu hastalığa sebebiyet veren virüsün kendisiyle alakalı yeni birtakım veriler elde edilmiş olması ile değil, hastalığın yaygınlığı ile alakalı.
Koronavirüs nasıl yayılıyor?
Dünya Sağlık Örgütü’nün yayınladığı kılavuza göre COVID 19 hastalığı, bu hastalığı taşıyan kişilerin nefes alıp vermesi veya öksürmesi ile havaya yayılan damlacıklar aracılığı ile yayılıyor. Bu damlacıklar hastalığa sebebiyet veren SARS CoV-2 virüsünü taşıyorlar. Havaya yayılan damlacıklar doğrudan nefes alıp verme yoluyla insanlar tarafından alınıyor. Virüsler bu damlacıklar yoluyla farklı cisimlerin yüzeylerine taşınabiliyor ve bu yüzeylerin özelliklerine bağlı olarak değişen sürelerde hayatta kalabiliyorlar. Bu virüsün yayılmasının ikinci metodunu oluşturuyor.4 Q&A on coronaviruses (COVID-19), https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
Koronavirüsler konak canlılarının hücrelerine S Proteini adı verilen bir yapı sayesinde giriş sağlıyorlar. Yapısal özelliklerinden dolayı “Spike” (diken) proteini olarak nitelendirilen bu proteinler Koronavirüslerin konak hücrelerine tutunmalarını ve konak hücrelerinin hücre zarlarını aşarak enfeksiyonu gerçekleştirmelerini olanaklı kılıyorlar. SARS CoV-2 virüsünün S proteini ACE2 adlı bir membran reseptörünü tanıyor ve onunla etkileşimi üzerinden hücrelere tutunuyor.2 Walls AC, Park YJ, Tortorici MA, Wall A, McGuire AT, Veesler D. Structure, Function, and Antigenicity of the SARS-CoV-2 Spike Glycoprotein. Cell. 2020 Mar 6. pii: S0092-8674(20)30262-2. doi: 10.1016/j.cell.2020.02.058. PMID: 32155444 Şu anda yapılan araştırmalarda SARS CoV-2 virüsü ile etkileşime girmeyen mutant bir ACE2 genine herhangi bir popülasyonda rastlanmıyor.5 Cao, Y., Li, L., Feng, Z. et al. Comparative genetic analysis of the novel coronavirus (2019- nCoV/SARS-CoV-2) receptor ACE2 in different populations. Cell Discov 6, 11 (2020). https://doi.org/10.1038/s41421-020-0147-1 Şu anda herhangi bir popülasyonun COVID 19’a karşı daha dirençli olduğu yönünde herhangi bir bilimsel veri mevcut değil.5 Cao, Y., Li, L., Feng, Z. et al. Comparative genetic analysis of the novel coronavirus (2019- nCoV/SARS-CoV-2) receptor ACE2 in different populations. Cell Discov 6, 11 (2020). https://doi.org/10.1038/s41421-020-0147-1
Koronavirüse karşı bir aşı veya ilaç mevcut mu?
COVİD 19 hastalığını engelleyen bir aşı veya hastalığı durduran bir ilaç henüz olmadığı gibi4 Q&A on coronaviruses (COVID-19), https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses , şu ana kadar insanlarda hastalığa sebebiyet veren herhangi bir Koronavirüs’e karşı aşı geliştirilmiş değil2 Walls AC, Park YJ, Tortorici MA, Wall A, McGuire AT, Veesler D. Structure, Function, and Antigenicity of the SARS-CoV-2 Spike Glycoprotein. Cell. 2020 Mar 6. pii: S0092-8674(20)30262-2. doi: 10.1016/j.cell.2020.02.058. PMID: 32155444 . Bu yaşamakta olduğumuz salgının kontrol altına alınamayacağı anlamına gelmiyor. Doğru karantina ve izolasyon uygulamaları ile SARS ve MERS salgınlarında olduğu gibi COVID 19 salgını da kontrol altına alınabilir.
Koronavirüs mutasyona uğrayarak daha tehlikeli bir hale mi geliyor?
Bu iddia Pekin Üniversitesi Yaşam Bilimleri Okulu ile Şanghay Üniversitesi Pasteur Enstitüsü tarafından yapılan bir araştırmaya dayandırılıyor.6 Xiaolu Tang, Changcheng Wu, Xiang Li, Yuhe Song, Xinmin Yao, Xinkai Wu, Yuange Duan, Hong Zhang, Yirong Wang, Zhaohui Qian, Jie Cui, Jian Lu, On the origin and continuing evolution of SARS-CoV-2, National Science Review, nwaa036, https://doi.org/10.1093/nsr/nwaa036 Bu araştırma yapıldığı zamanda kamuya açık olan 103 SARS CoV-2 genomunun karşılaştırılmasına dayanıyor. Araştırmada virüsün 28144. bazındaki bir mutasyon üzerinden takip edilebilir bir biçimde iki tipinin olduğu tespit ediliyor. Bahsedilen bazdaki mutasyonun bir tipte serine amino asidini kodluyor olması, diğerinde ise lysine amino asidini kodluyor olmasından ötürü, araştırmacılar bu iki tipi S ve L olarak adlandırıyorlar. L tipinin Wuhan bölgesinde sekanslanan virüs genomları içerisinde daha az bulunması, fakat başka bölgelerdeki örneklerde ciddi miktarda artış göstermesi sebebiyle L tipi SARS CoV-2 virüsünün infektivitesinin daha yüksek olduğu kanaatine varıyorlar. Henüz S ve L virüslerinin hastalık yapma potansiyelleri üzerine elimizde herhangi bir deneysel veri bulunmuyor. Araştırmanın sunulduğu makalenin son kısmında da yazarlar L ve S tipleri arasında bir virülans farkı olup olmadığının bilinmediğini vurguluyorlar.
Koronavirüs kaynaklı hastalığın semptomları nelerdir?
COVID 19 hastalığının en yaygın semptomları ateş, yorgunluk hissiyatı ve kuru öksürük. Bazı hastaların ishal, burun akıntısı, bölgesel ağrılar veya burun tıkanıklığı gibi semptomlar gösterdiği de biliniyor. Bazı insanlar ise COVID 19 hastalığına yakalanmak ile birlikte çok zayıf semptomlar sergileyebiliyor, hatta hasta olduklarının ayırdına varmayabiliyorlar. 4 Q&A on coronaviruses (COVID-19), https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
Kimler risk altında bulunuyor?
WHO’nun yayınladığı verilere göre hastalığa yakalananların %80’i herhangi bir tedaviye ihtiyaç duymadan iyileşiyor. Her altı hastadan birisi ise ciddi bir hastalık geçiriyor ve nefes almakta zorlandığı için hastane tedavisine ihtiyaç duyuyor. Yaşlılar ve diyabet, hipertansiyon veya kalp problemleri gibi problemlere sahip olanlar ise hastalığı ağır geçirmeye daha yatkınlar. 4 Q&A on coronaviruses (COVID-19), https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
Kendimi korumak için neler yapabilirim?
Dünya Sağlık Örgütü ellerin sık sık alkol temelli dezenfektanlar veya sabunla temizlenmesini, hastalık semptomları gösteren insanlardan bir ile üç metre uzak durmayı, yüz bölgesini ellememeyi ve öksüren insanların ağızlarını bir peçete veya kol eklemleri ile kapatmalarını tavsiye ediyor. Kendilerini iyi hissetmeyen insanların evde kalmaları, hastalığın yayılımını kontrol altına almak için salık verilirken, dünya çapındaki maske kıtlığından ötürü zaten hasta olmayan veya bir hastanın bakımını üstlenmeyen insanların maske kullanmamasını talep ediyor. 4 Q&A on coronaviruses (COVID-19), https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
Güvenilir bilgiye nereden ulaşabilirim?
Dünya Sağlık Örgütü: https://www.who.int
Türk Tabipler Birliği: http://www.ttb.org.tr/kollar/COVID19/index.php
Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği: https://www.klimik.org.tr/
Notlar:
[1] Phan MVT, Ngo Tri T, Hong Anh P, Baker S, Kellam P, Cotten M. Identification and
characterization of Coronaviridae genomes from Vietnamese bats and rats based on conserved protein domains. Virus Evol. 2018;4(2):vey035. Published 2018 Dec 15. doi:10.1093/ve/vey035
[2] Walls AC, Park YJ, Tortorici MA, Wall A, McGuire AT, Veesler D. Structure, Function, and Antigenicity of the SARS-CoV-2 Spike Glycoprotein. Cell. 2020 Mar 6. pii: S0092-8674(20)30262-2. doi: 10.1016/j.cell.2020.02.058. PMID: 32155444
[3] What is a Pandemic?, Emergencies preparedness, responsePandemic and Epidemic Diseases (PED)Pandemic (H1N1) 2009Pandemic (H1N1) 2009: frequently asked questions, https://www.who.int/csr/disease/swineflu/frequently_asked_questions/pandemic/en/
[4] Q&A on coronaviruses (COVID-19), https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
[5] Cao, Y., Li, L., Feng, Z. et al. Comparative genetic analysis of the novel coronavirus (2019- nCoV/SARS-CoV-2) receptor ACE2 in different populations. Cell Discov 6, 11 (2020). https://doi.org/10.1038/s41421-020-0147-1
[6] Xiaolu Tang, Changcheng Wu, Xiang Li, Yuhe Song, Xinmin Yao, Xinkai Wu, Yuange Duan, Hong Zhang, Yirong Wang, Zhaohui Qian, Jie Cui, Jian Lu, On the origin and continuing evolution of SARS-CoV-2, National Science Review, nwaa036, https://doi.org/10.1093/nsr/nwaa036
