Uzay Araştırmalarına Evet, Uzay Kapitalizmine Hayır*

Uzay araştırmalarındaki gelişmeler ve bu gelişmelerin Elon Musk tarafından kişisel şov malzemesine dönüştürülmesiyle ilgili tartışmalara dair Paris Marx’ın Jacobin için kaleme aldığı değerlendirmeyi Devrim dergisi okurlarıyla paylaşıyoruz.

30 Mayıs’ta SpaceX, astronotlarını nihayet planlanandan iki yıl sonra uzaya gönderdi. Başkan Donald Trump fırlatma için hazırdı. ABD Uzay Kuvvetleri’nin kurulmasıyla uzayın askerileştirilmesi için girişimde bulunduktan sonra¹ Trump: “Yakında Mars’a ineceğiz ve tarihte hayal edilen en büyük silahlara sahip olacağız” diyerek kendi vizyonunu SpaceX kurucusu Elon Musk’ınkiyle birleştirdi.

Trump’ın başkanlığının ilk dönemlerinde, Musk yönetim danışma konseyinin bir parçası olduğu ve Trump Müslüman yasağını imzaladıktan sonra bile istifa etmeyi reddettiği için eleştirilerle karşılaştı.² Musk’ın, NASA’nın SpaceX’e verdiği milyarlarca doların üstüne daha büyük kamu sübvansiyonlarından yararlanmayı umduğuna inanılıyordu ve bunu Trump’ın 2024 yılına kadar Ay’a tekrar astronot gönderme planının bir parçası olarak yapmaya hazırdı.³ Daha yakın zamanda yanıltıcı sağlık bilgileri paylaşarak ve Musk’ın, Trump’ın “ekonomiyi açma” ve insanlara “özgürlüklerini”⁴ geri verme çağrılarını tekrarlamasıyla pandemi konusunda bu ikili kendilerini aynı fikirde buldu.

30 Mayıs fırlatması, hem Trump’ın büyük Amerikan’ın tekrar canlandığı görüntüsü yaratma amacını hem de Musk’ın servetini mümkün kılan efsaneyi desteklemenin yanında özelleştirilmiş bir uzay endüstrisinin temellerini atma ihtiyacını simgeliyordu.

Başta Musk ve Amazon CEO’su Jeff Bezos olmak üzere uzay milyarderleri nüfusun çoğunluğunun iyi halinde çok az pay sahibi. Uzay vizyonları kendileri gibi varlıklı insanlar için tasarlandı ve işçi sınıfının bu vizyonun neresinde kendine yer bulacağından çok az bahsedildi. Servetlerini sömürü üzerine kurdular ve gelecek vizyonları mevcut eylemlerinin bir uzantısı olmaktan biraz fazlası.

Bir Şiddet Tarihi

Musk ve Bezos’un iş uygulamaları, pandemi sırasında giderek daha iyi bilinmeye ve daha net şekilde görülmeye başlandı. Musk, yetkililer kapatmaya zorlayana⁵ kadar Tesla’nın Fremont-California’daki fabrikasının “gerekli” olduğunu iddia etmeye çalıştı; sonra sağlık düzenlemelerine aykırı olarak yeniden açtı.⁶ Tesla CEO’su olarak Musk, işçilerin sendikalaşmasına karşı çıkması⁷, şirketin örtbas etmeye çalıştığı yüksek orandaki işçi yaralanmalarından⁸ sorumlu olması ve hatta ihbarcı olan eski bir işçinin hacklenmesi ve taciz edilmesi⁹ konularında uzun bir geçmişe sahip.

Bezos’un da Amazon’da çalışan işçilere zulmetme konusunda benzer bir geçmişi var. Amazon depolarının sektör ortalamasından daha yüksek yaralanma oranlarına sahip olduğu biliniyor,¹⁰ şirket sendikalaşma ile mücadele ediyor¹¹ ve işçilerin berbat çalışma koşullarının¹² hikâyeleri inanılmaz. Hala süren pandemi sırasında şirketin sosyal mesafeyi uygulamaması ve işçiler iş bırakana kadar yeterli koruyucu ekipman sağlamaması¹³, bulaşma bilgileri konusunda açık olmayı reddetmesi¹⁴ ve şirketi eleştirmeye cesaret eden çalışanları işten çıkarmasının¹⁵ yanında Bezos’un serveti 30 milyar dolardan fazla arttı.¹⁶

Ama mesele bunun ötesine geçiyor çünkü bu milyarderlerin dünya görüşleri, hâlihazırda hüküm sürdükleri imparatorlukları kurmadan çok önce şekillenmeye başladı.

Musk’ın normal bir çocukluğu olmadı, aksine Apartheid döneminde Güney Afrika’da zengin bir çocukluk geçirdi. Babası mühendisti ve Zambiya’daki bir zümrüt madeninin ortağıydı. Business Insider’a şöyle diyordu: “Çok zengindik. O kadar çok paramız vardı ki kasamızı bile kapatamıyorduk.”¹⁷ “Elon Musk: Tesla, Spacex ve Muhteşem Geleceğin Peşinde” kitabında Ashlee Vance, Musk’ın orijinal girişimlerin biri için babasından nasıl para aldığını anlatıyor. Ayrıca, ‘bireylerin yaşamlarına hükümet müdahalesine karşı’ miting yaptıktan sonra Kanada’dan Güney Afrika’ya taşınan büyükbabasına karşı özel bir hayranlığı vardı.

Bezos’un da farklı olmayan bir hikayesi var. Fulgencio Batista iktidardayken babası Küba’da varlıklı bir petrol mühendisiydi. Bit Tyrants’ta Rob Larson, Bezos’un babasının Küba Devrimi’nden sonra adayı terk ettiğini ve liberteryen görüşlerini oğluna aktardığını açıklıyor. Bezos’un ailesi, 1995’te Amazon kurulurken yaklaşık 250 bin dolar yatırım yaptı.¹⁸

Bu uzay baronları sahip oldukları milyarları işçilerini sömürerek kazandılar ve doğal kaynak çıkarmayla mümkün olan varlıklı geçmişlerden geldiler. Uzaydaki gelecek için vizyonlarını incelediğimizde bu koşulları evrene doğru genişletmek istedikleri ve herkesin yararına uzay çalışmaları yapacak şekilde bu koşullara karşı mücadele etmedikleri açık.

Musk ve Bezos, ilgili şirketleri SpaceX ve Blue Origin aracılığıyla uzayı özelleştirme ve kolonileştirme yönündeki modern çabanın önde gelen itici güçleri. Vizyonları biraz farklılık gösteriyor, Musk Mars’ı kolonileştirmeyi tercih ederken, Bezos yörüngede uzay kolonileri inşa etmeye daha çok ilgi gösteriyor.

2016’da Musk, 2018 yılında Mars’a roket göndermeye başlayacağını iddia etti.¹⁹ Bu hiçbir zaman gerçekleşmedi ama bu durum Musk’ın takıntısını sonlandırmadı. Musk uzay kolonizasyonu ve yok olma riski arasında seçim yaptığımız bir çerçeve çizerek insanları çok gezegenli bir tür haline getirmeye kararlı. Bezos, Dünya’nın Güneş Sistemi’mizdeki en iyi gezegen olduğunu ancak uzayı kolonileştirmezsek kendimizi “durağanlığa ve kısıtlı dağıtıma”²⁰ mahkûm edeceğimizi söylüyor.

Bu çerçeveler bu milyarderlerin çıkarlarına hizmet ediyor ve uzay kolonizasyonunu, öyle olmadığı halde, bariz ve gerekli gösteriyor. Onların kişisel suçlarını ve yeniden üretmeye çalıştıkları kapitalist sistemin en başta kaçınmamız gerektiğini söyledikleri sorunlara neden olmadaki rolünü göz ardı ediyor.

Milyarderler sıradan insanlardan çok daha büyük karbon ayak izine sahipler²¹ ve Musk çevre şampiyonu olduğunu iddia ederken dünyanın her tarafına özel jetiyle uçuyor.²² Bu sırada Amazon bulut servisleriyle işlerini daha verimli hale getirmek için petrol ve gaz şirketlerine kur yapıyor²³ ve Tesla, kapitalizm küresel iklim sistemini uçurumun kenarına doğru iterken Musk gibi insanlara kasıtlı olarak hizmet eden bir sürdürülebilirlik vizyonu pazarlıyor²⁴ Uzayı kolonileştirmek bizi milyarderlerin sebep olduğu iklim krizinden kurtarmayacak.

Ancak bu milyarderler kendi kurguladıkları geleceklerin kimlere hizmet edeceğini gizlemiyor. Musk, Mars biletleri için birçok farklı rakam verdi ancak bunların hiçbiri ucuz değil. Vance’a biletlerin 500 bin ila 1 milyon dolar arasında olacağını ve bu fiyata “kendi kendini devam ettirebilen bir Mars kolonisi olma ihtimali yüksek” olduğunu düşündüğünü söyledi. Ancak böyle bir koloni için bu fiyata işçiler açıkça kendi biletlerini satın alamayacaklar. Bunun yerine, Musk işçilerin bilet ücretini karşılayabilmek için kredi alacakları ve daha sonra sözleşmeli kölelikle karşılığını ödeyecekleri bir planı tweetledi²⁵ çünkü “Mars’ta çok iş olacak!”

Bezos, iş gücünün onun vizyonuna hizmet etmek için nasıl genişlemesi gerektiği konusunda daha da açık ama ne yapacakları konusunda söyleyecek çok az şeyi var. Ekonomik “büyümeyi ve dinamizmi” sürdürme planı insan nüfusunun 1 trilyona ulaşmasını gerektiriyor.²⁶ Bunun, Dünya’nın asıl olarak turizm için kullanılmasıyla birlikte, her biri bir milyon insana barındırması beklenen uzay kolonilerinde yaşayan “bin Mozart ve bin Einstein” yaratacağını söylüyor. Bu arada endüstri ve madencilik de gezegeni kirletmemek için yörüngeye taşınırdı ve açıkça ifade etmese bile bu trilyon işçinin uzay derebeyleri ve soyundan gelenler için çalıştığı yer burası olacaktır.²⁷

Uzay Kapitalistlere Hizmet Etmemeli

Murray Bookchin, 1978’de “bugünü geleceğe genişletmek” ve “çok uluslu şirketlerin evrene yayılmış şirketler haline gelmesini” isteyen belirli bir fütürizm türünü eleştirdi.²⁸ Bu gelecek düşüncelerinin çoğu, teknolojideki olası değişiklikler hakkında takıntılı ancak mevcut sosyal ve ekonomik ilişkileri korumaya çalışıyor. Bookchin’in ifadesiyle “şimdinin, bundan yüz yıl sonra da şu an var olduğu haliyle var olması öngörülüyor”. Uzay milyarderlerinin gelecek vizyonunun özü budur.

Uzay, geçmiş Amerikan başkanları tarafından Amerikan gücünü ve etkisini desteklemek için kullanıldı ancak kapitalizmin atmosferin ucunda sona erdiği büyük ölçüde kabul edildi. Artık durum böyle değil ve bu da tıpkı geçmişteki kapitalist yayılmanın yoksul ve işçi insanlar yaratma pahasına küçük bir grup seçkini zenginleştirmesinden farksız olacak. Bezos ve Trump’ın bilinen bir kavgası olabilir ancak bu, onların ortak çıkarlarının devasa kamu fonlarını özel ceplere aktaran ve gök cisimlerini kapitalist kaynak çıkarımına açmaya çalışan yeni ABD hamlesiyle karşılanmadığı anlamına gelmiyor.

Bu uzay araştırmalarını durdurmamız gerektiği anlamına gelmiyor. İnsanlığın ortak çıkarlarına güneş sistemi ve ardındaki evren ile ilgili daha çok şey öğrenilerek hizmet edilir ancak bu görevlerin hedefi milliyetçilik ve kar elde etmek değil bilimsel bilgi kazanmak ve küresel işbirliğini geliştirmek olmalı.

Yine de Trump’ın geçen hafta sokağa çıkma yasağı uygulamasından birkaç saat önce NASA basın bilgilendirmesinde “yeni bir Amerikan hırsı çağının başladığını”²⁹ duyurmasıyla uzay milyarderlerinin ve Amerikan otoriterlerinin dava arkadaşlığında bulduğu tam olarak budur. Uzay tüm insanlığa fayda sağlayacak şekilde keşfedilmeden önce mevcut sosyal ilişkiler yeni bir kolonyal projenin parçası olarak yıldızlara doğru genişletilmemeli, dönüştürülmelidir.

Çeviri: Eren Tanrıverdioğlu

*Yazının orijinali, “Yes to Space Exploration. No to Space Capitalism” başlığıyla 8 Haziran 2020 tarihinde jacobinmag.com‘da yayımlanmıştır. Çeviri içerikler, Devrim dergisinin yayın politikasıyla uyumlu olmak zorunda değildir.

Notlar

[1] https://theconversation.com/donald-trumps-space-force-the-dangerous-militarisation-of-outer-space-98588

[2] https://www.vox.com/2017/2/4/14508874/elon-musk-trump-business-council-twitter-tesla-spacex

[3] https://www.cnbc.com/2020/02/11/nasa-space-budget-billions-to-spacex-blue-origin-maxar-and-more.html

[4] https://www.marketwatch.com/story/elon-musk-give-people-their-freedom-back-and-reopen-america-2020-04-29

[5] https://www.sfchronicle.com/business/article/Tesla-s-Fremont-factory-ordered-to-shut-down-15137774.php

[6] https://www.vox.com/recode/2020/5/12/21255812/elon-musk-tesla-factory-coronavirus-reopening

[7] https://www.theguardian.com/technology/2018/sep/10/tesla-workers-union-elon-musk

[8] https://www.revealnews.org/article/tesla-says-its-factory-is-safer-but-it-left-injuries-off-the-books/

[9] https://www.bloomberg.com/news/features/2019-03-13/when-elon-musk-tried-to-destroy-tesla-whistleblower-martin-tripp

[10] https://www.theatlantic.com/technology/archive/2019/11/amazon-warehouse-reports-show-worker-injuries/602530/

[11] https://gizmodo.com/amazons-aggressive-anti-union-tactics-revealed-in-leake-1829305201